ՇԱՆԲԵՐԱՆ - ANTIRHINUM - ЛЬВИНЫЙ ЗЕВ

Պատկանում Է խլածաղկազգիների (Scrophulariaceae) ընտանիքին։ Հայրենիքը Հարավային Եվրոպան Է և Հյուսիսային Աֆրիիկան։ Բազմամյա բույս Է։ Երևանի պայմաններում ձմեռում Է բաց գրունտում, եթե ձմեռը մեղմ Է և ուժեղ սառնամանիքներ չեն լինում։ Գրունտում ձմեռած բույսերը գարնանը ծաղկում են ավելի առատ և ավելի վաղ, քանի որ սածիլված բույսերը։ Սակայն հետագայում ծաղկման ինտենսիվությունը պակասում է, և նրանք իրենց դեկորատիվությամբ զիջում են գարնանը սածիլած բույսերին։ Ելնելով այս բոլորից, շանբերանը սովորաբար մշակվում է որպես միամյա ծաղկաբույս։
Ձմեռվա ընթացքում բավական հաջող ծաղկում է ջերմատներում, սակայն պետք է նախազգուշական միջոցներ ձեռք առնել լվիճներից զերծ պաՀելռւ համար։ Շանբերանի բարձրությունը, նայած սորտերին, տատանվում է 15֊ից 60—80 սմ֊ի միջև։ Բարձրահասակ խոշոր ծաղկավոր A. majus grandiflorum֊ը և A. m. maximum֊ը, որոնց բարձրությունը հաճախ հասնում է մոտավորապես 80 մ-ի, օգտագործվում են ինչպես ծաղկեփնջերում, կտրված վիճակում, այնպես էլ ծաղկային բարձր խմբավորումներ կազմելու համար: Միջահասակ, խոշոր ծաղիկ տվողներից A.m.n. nanum grandiflorum֊ը և A.m.n. maximum֊ը օգտագործվում են խոշոր ծաղկեթմբերի, ղևանդների ու ծաղկանոցների հատվածներում, խմբավորումներով։ Կարճահասակ սորտերից A. m. pumilum֊ի բարձրությունը չի անցնում 15— 25 սմ֊ից։ Այն սովորաբար օգտագործվում Է ծաղկեթմբերի և շրջեզրերի ձևավորումներում։
Բույսերի տնկման հեռավորությունը առաջին հերթին կախված է նրանց բարձրությունից, թփի մեծությունից, բույսի պսակի չափերից և դեկորատիվ ձևավորման նպատակներից։ Կտրելու ծաղիկ ստանալու համար նախատեսված բույսերը սովորաբար իրարից ավելի հեռու են տնկում, քան այն բույսերը, որոնք մշակվում են միայն դեկորատիվ ձեվավորման նպատակով։ Եթե հողը հարուստ է սննդանյութերով, միջբուսային տարածությունները կարելի է մեծ թողնել։ Ելնելով այս բոլորից, բարձր բոլյսերի համար միջբուսային տարածությունը խորհուրդ է տրվում թողնել 25—35 սմ, միջին բարձրության բույսերի ճամար` 20—25 սմ և կարճահասակ բույսերի համար` մինչև 15 սմ: Շանբերանը հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ, լավ է աճում պարարտ հողերում, սիրում է արևոտ հողամաղս, հարավի պայմաններում վատ չի զգում նաև կիսաստվերում։ Շանբերանի տարբեր սորտեր աչքի են ընկնում ծաղիկների խիստ բազմազան գունավորումով, սկսած սպիտակից և վերջացրած մուգ կարմիր, սևին մոտեցող գույներով։ Նույն բույսի վրա ծաղիկը կարող է լինել մի քանի գույնի, որը նրան խիստ խայտաբղետ տեսք է տալիս։
Շանբերանի տերևներն ու ցողունը նույնպես գունեղ են։ Այդ գույներից կարելի է մոտավոր եզրակացություն կազմել հետագայում բացվելիք ծաղիկների երանգների մասին։ Օրինակ, նկատված է, որ սպիտակ, դեղնագույն, բաց վարդագույն ծաղիկներով բույսերի տերևներն ու ցողունը սովորաբար ունենում են բաց կանաչավուն կամ կանաչ դույն։ Կարմիր ծաղիկներ ունեցող բույսերի տերևների Հակառակ կողմը կարմրագույն Է։ Եթե բույսի թե` տերևները և թե` ցողունը կարմրադարչնագույն են, ապա դա նախանշան Է այն բանի, որ ծաղիկները կլինեն մուգ, համարյա սևին մոտեցող կարմիր (սև թիկնոց)։ Միջին հաշվով ծաղկումը սկսվում Է հունիս ամսից և տևում մինչև ուշ աշուն։ Գեղազարդ նշանակության Համար տնկված բույսերը չպետք է թողնել որ սերմնակալեն։ Այդպիսիների ծաղկակոթունները սերմերով Հարկավոր է ժամանակին հեռացնել, որպեսզի բույսին հնարավորություն տրվի ծաղկելու ավելի առատ ու երկարատև։ Շանբերանը բազմանում է սերմերով, սակայն մի գույնի խմբավորումներ ստանալու նպատակով, բազմացումը կատարվում է նաև վեգետատիվ ճանապարհով` կտրոններով։ Սերմերով բազմացնելու դեպքում ևս կարելի է ստանալ մաքուր սորտ` միատարր գույնի ծաղիկներով։ Այդ նպատակով առանձին սորտեը պլանտացիաներում պետք է ցանել մեկը մյուսից առնվազն 300—400 մ հեռավորության վրա, խաչաձև փոշոտումը կանխելու համար։
Ցանքր կատարվում է փետրվար ամսին, ջերմատներում, կավաթասերի կամ սածիլման արկղերի մեջ։ Ծլում է 6—8 օրում։ նախասածիլումը կատարվում է արկղերում։ Ծլունակությունը պահպանում է 3—4 տարի։ Սերմերի հասունացումը նկատելի է դառնում այն ժամանակ, երբ սերմնատուփիկներից մի քանիսը, սկսած ներքևիններից, դեղնում ու բացվում են, իրենց վրա վերևից ունենալով երեքական անցք։ Այդ ժամանակ ծաղկակոթերը սերմերով կտրում ու չորացնում են պառկած վիճակում։ Մաքրման ժամանակ կարիք չկա սերմնատուփիկները փշրել, այլ ուղղակի պետք է ցողունի ներքևի մասից բռնել և ծայրը կախ գցելով թափահարել: Ավելի հարմար է թափահարումը կատարել մանր բջջավոր մաղի վրա, նախօրոք տակը դնելով թուղթ կամ քաթանի կտոր։ Շանբերանի սերմերը փոքր են ու թեթև, սև-շագանակագույն, խորդուբորդ։ Մեկ գրամում պարունակվում է մոտավորապես 8000 հատիկ։ Ըստ ն. Պ. Կրասինսկու, շանբերանը որոշ չափով գազադիմացկուն է, ուստի և խորհուրդ է տրվում մշակել վնասակար գազեր արձակող գործարանների բակերում։