ՏՈՒՂՏ - АЛТЕЙ

Բազմամյա խոտաբույս է, պատկանում է մոլոշազգիների ընտանիքին: Ցողունն ուղղաձիգ է, 2-2,5 մ բարձրությամբ, հաճախ ճյուղավորված: Տերևները ձվաձև են: Մասնակի երկատված ծաղիկները կարող են լինել դեղին, կարմիր և վարդասպիտակագույն, դասավորված փնջերով: Բաժակն ունի հինգ բաժակաթերթ, ծաղկաթերթերը նույնպես հինգն են, որոնք երկու անդամ երկար են բաժակաթերթերից: Առէջները բազմաթիվ են` միակցված վարսանդներին, սերմերը շատ են, դասավորված են սկավառակի ձևով, հեշտությամբ անջատվում են միմյանցից: Տուղտը ծաղկում է հունիս-սեպտեմբեր ամիսներին և տալիս է չոր, կլոր ու տափակ պտուղներ: Սերմերը մուգ մոխրագույն են:
Քիմիական բաղադրությունը: Տուղտի արմատները պարունակում են լորձ, որը լուծվում է ջրում, մի փոքր տանին, օսլա, հանքային նյութեր, որոնք հարուստ են ֆոսֆատներով: Տերևներն ու ծաղիկները պարունակում են եթերային յուղեր, միկրոտարրեր, լորձ և այլ նյութեր:
Օգտագործման եղանակները: Տուղտը բժշկության մեջ կիրառվել է անհիշելի ժամանակներից: Օգտագործել են արմատը, տերևները, ծաղիկները և սերմերը:
Բուլղարական բժշկության մեջ տուղտն օգտագործել են շնչառական օրգանների հիվանդությունների, հազի, կապույտ հազի, միզասեռական օրգանների հիվանդությունների, ստամոքսի խոցի, լնդախտի, կոկորդի լորձաթաղանթի բորբոքումների, դիզենտերիայի, լուծի բուժման համար:
Հայկական բժշկության մեջ տուղտն օգտագործել են ատամնացավի, թունավորվածության, գլխի թեփի, ծննդաբերական ցավերի, բորբոքային ուռուցքների, բորի, սպիտակ բծերի, մտավոր թերզարգացման, թութքի, դիզենտերիայի, այունախառն լուծի, խոցերի, կրծքագեղձի ուռուցքների, միզաքարային հիվանդության, միզասեռական օրգանների բորբոքային հիվանդությունների բուժման համար:
1. Տուղտի տերևներն ու ցողունն աղալ, քամել և մզվածքով գլուխը լվանալ` մաշկի հիվանդությունների և գլխի թեփոտության բուժման հաճար:
2. 200 գ տուղտի վրա ավելացնել 1 լ ջուր, եռացնել և քամել, ապա օրը 2 անգամ 200-ական գ խմել` ծննդաբերական ցավերը վերացնելու և ծննդաբերությունը հեշտացնելու համար: Այդ նույն պատրաստուկից կարելի է թրջոցներ դնել բորբոքային ուռուցքների վրա` դրանք բուժելու համար:
3. Տուղտի տերևներն աղալ, քամել, 100 գ մզվածքին ավելացնել 50 գ գինու քացախ և օրը 3 անգամ 50- ական գ խմել (ուտելուց 20 րոպե հետո)` որովայնի սաստիկ ցավերի, թոքաբորբի, հազի, կրկնվող խողովակախտի բուժման համար: Այդ նույնը կարելի է քսել բորին և մաշկի սպիտակ բծերին` դրանց բուժման համար:
4. Տուղտի ծաղիկներն աղալ, քամել և այդ մզվածքով գլուխը թրջել` մտավոր թերզարգացումը բուժելու համար:
5. Տուղտի սերմերն աղալ և օրը 3 անգամ 1-ական թեյի գդալ խմել` կրկնվող խողովակախտի, հազի, կապույտ հազի, ձայնալարերի բորբոքումների, թոքային հիվանդությունների բուժման համար:
6. տուղտի սերմն աղալ, վրան ավելացնել 1,5 լ գինու քացախ և հանդարտ կրակի վրա 30 րոպե եռացնել, որից հետո վերցնել և օրը 3 անգամ 100-ական գ խմել դիզենտերիայի, արյունային լուծի, թութքի, շնչառական ուղու բորբոքումների բուժման համար:
7. Տուղտի սերմի ձեթը հանել և գինու քւսցախի հետ միասին քսել մարմնին` թունավորվածությունը անցկացնելու համար:
8. Տուղտի արմատն աղալ, վրան ավելացնել խադողի գինի և այնքան եփել, մինչև ստացվի մածուցիկ զանգված, որը քսել խոցերին, սննդախանգար խոցերին, թարախակալված վերքերին, կրծքագեղձի ուռուցքներին` դրանց բուժման համար: Այդ նույն պատրաստուկից վերցնել 3 ճաշի գդալ, վրան ավելացնել 300 գ կաթ և օրը 3 անգամ 100-ական գ խմել` միզաքարային հիվանդության, միզապարկի և երիկամների բորբոքումների բուժման համար:
9. 200 գ տուղտի արմատն աղալ, վրան ավելացնել 1 լ գինու քացախ և հանդարտ կրակի վրա կես ժամ եռացնել, այնուհետև օրը 3 անգամ 100-ական գ խմել` ստամոքսի, երիկամների, միզապարկի և լյարդի ուռուցքների, թունավորումների, միզասեռական օրգանների բորբոքումների բուժման համար: Այդ նույն պատրաստուկից կարելի է դնել ցավոտ ատամին` ցավն անց կացնելու համար:
Ըստ Ամիրդովլաթի, տուղտի հակաթույնը մեղրն է: