ՄԱՏՈՒՏԱԿ - ՍՈԻՍ - СОЛОДКА ГОЛАЯ

Բազմամյա խոտաբույս է, պատկանում է թիթեռնածաղկավորների ընտանիքին: Ցողունն ուղղաձիգ է, 0,5-1,5 մ բարձրությամբ, ունի հզոր արմատային համակարգ, որը հողի ներսում առաջացնում է խիտ ցանց: Հիմնական ար մատից ճյուղավորվում են բազմաթիվ հորիզոնական արմատներ, որոնց երկարությունը հասնում է 5-8 մ-ի: Արմատի ծայրին գտնվում է բողբոջը, որից աճում է ընկույզը, վերջիններս իրենց հերթին դարձյալ առաջացնում են ուղղահայաց արմատներ և արձակում հորիզոնական արմատներ: Ցողունն ուղղաձիգ է, տերևները հերթական են, կարճակոթուն, 3-8 զույգերով, ողկույզները էլիպսաձև են, պսակը սպիտակ է կամ մանուշակագույն, առէջները 10 հատ են, որից ինը միացած են իրար, իսկ մեկը ազատ է, պտուղները երկարավուն են, էլիպսաձև, երկսերմ, ծածկված երկար փշերով:
Քիմիական բաղադրությունը: Արմատները պարունակում են 23% գլիցիրիզին, որը 150 անգամ քաղցր է շաքարից և իրենից ներկայացնում է եռահիմք գլիցիրիզինաթթվի կալիումական և կալցիումական աղ:
Աիմատների մեջ կան նաև սախարոզ և գլյուկոզ, լիկվիրիցին, գլիկոզիդ, որը քայքայելիս անջատում է ագլիկոն-մեկ-դիօքսիֆլավոնին, որով և պայմանավորված է արմատի կիտրոնադեղնավուն գույնը, պարունակում է նաև դաբաղանյութեր, խեժանյութեր, ասպարագին, եթերային յուղ և ասպարագինաթթու:
Օգտագործման եղանակը: Բժշկության մեջ օգտագործում են մատուտակի արմատը, ցողունը` տերևների և ծաղկի հետ միասին: Բուլղարական բժշկության մեջ մատուտակն օգտագործել են շնչառական ուղիների հիվանդությունների, փորկապության, միզակապության, ստամոքսախոցի բուժման համար:
Հայկական բժշկության մեջ մատուտակն օգտագործել են թոքերի, շնչառության, երիկամների, միզապարկի, բորբոքային հիվանդությունների, թոքային խողովակահեղձուկի, վերջույթների դողի, երիկամների և միզապարկի խոցի, կողոսկրերի ջարդվածության, փոշտի հիվանդությունների, աչքի մսակալման, ջղացավության բուժման համար:
1. Մատուտակի ցողունը տերևների և ծաղկի հետ միասին աղալ, քամել և մզվածքից օրը 3 անգամ 1-ական ճաշի գդալ խմել` կողոսկրերի ջարդվածության, թոքաբորբերի և փոշտի բորբոքային հիվանդությունների, միզապարկի բորբոքային, երիկամների, լյարդի բորբոքային հիվանդությունների, ջղացավության բուժման համար: Այդ նույն մզվածքից օրը 3 անգամ 3-ական կաթիլ կաթեցնել աչքի մեջ` մսակալումը բուժելու համար:
2. Մատուտակի թարմ արմատն աղալ, վրան ավելացնել 3 լ եռացրած ջուր, թողնել 24 ժամ, ապա քամել և թողնել այնքան, մինչև մզվածքը պարզվի: Պարզված մզվածքից վերցնել 3 լ, վրան ավելացնել 1 կգ շաքար կամ մեղր և հանդարտ կրակի վրա այնքան եփել` մինչև մնա լուծույթի կեսը: Դրա վրա ավելացնել 200 գ հայկավի լուծույթ: Այդ օշարակից օրը 3 անգամ 100-ական գ խմել` շնչառական օրգանների, լյարդի, երիկամների և միզապարկի խոցային հիվանդության, ստամոքսի խոցի, թոքային խողովակահեղձուկի, վերջույթների դողի բուժման համար:
Ըստ Ամիրդովլաթի, մատուտակի փոխարինողը թուզն է: