ԳԵՈՐԳԵՆԻ - DAHLIA - ГЕОРГИНИЯ

Պատկանում Է բարդածաղկավորների ընտանիքին։ Հայրենիքը Մեքսիկան Է։ Գեորգենիները Եվրոպա են ներմուծվել Ամերիկայից։ Առաջին անգամ դրանք ուսումնասիրվել և նկարագրվել են իսպանացի բժիշկ Ֆ. Խերնանդեցի կողմից 1541—1577 թթ., երբ նա ապրում Էր Մեքսիկայում։ Այդ բույսը տեղում կոյվել է «Ակոկոտլյա»։ Ֆ. Խերնանդեցի այդ աշխատությունը, որտեղ նկարագրված է գեորգենիների ծաղիկների միաթերթ և կիսալիաթերթ երկու նմուշների մասին, առաջին անգամ տպագրվել է 1651 թվականին։ Գեորդենիների մշակությունը դեկորատիվ պարտեզագործության մեջ հայտնի է դարձել 1787 թվականից։
1803 թվականին գերմանացի բուսաբան Վիլդենովը ի պատիվ իր բարեկամ բուսաբան Գեորգի, «Մեքսիկական ակոկոտլյա» բույսը անվանել է «Գեորգենի»։ Գեորգենին ցարական Ռուսաստանում աննշան չափով էր տարածված այդ պատճառով էլ դա հիմնականում ներմուծվում էր Արևմուտքից և այն էլ չնչին քանակությամբ։ Միայն 1920 թվականից հետո ուժեղ զարկ տրվեց այդ գործին, որի շնորհիվ արդեն 1924 թ Կիևի «Сирецкое цветоводство» կոչվող տնտեսությունում կային մոտավորապես 800 սորտի գեորգենիներ, իսկ Տիմիրյազևի գյուղատնտեսական ակադեմիայի այգեգործական տնտեսությունում 500 սորտ։ Այդ նույն ժամանակաշրջանում բելոռուսական ակադեմիան ուներ 650 սորտ և այլն։ Այժմ մեր երկրում գեորգենիները տարածված են ամենուրեք, ինյպես զբոսայգիներում ու պուրակներում, այնպես էլ գործարանների բակերում և այլուր։
Գոյություն ունեցող գեորգենիների բոլոր սորտերն ըստ իրենց ծաղկաբույլի ձևի և երանգների ստորաբաժանվում են 14 խմբի։ 14-րդ խմբավորման մեջ ընդգրկվում են մնացած այն բոլոր գեորգենիները, որոնք նշված խմբավորումներից որևէ մեկին չեն պատկանում։ Դեկորատիվ այգեդործության մեջ գեորգենին բարձր է գնահատվում շնորհիվ բազմերանգ ու գեղեցիկ ծաղիկների, թփի, ձևի և այլն։ Օգտագործվում է ինչպես ծաղկային ձևավորումներում, այնպես էլ կտրած ծաղիկներ ստանալու նպատակով։ Երևանի պայմ աններում հաջող ծաղկում է նաև ձմռանը լուսավոր ջերմատներում։ Այդ նպատակի համար բույսը անհրաժեշտ է սկզբում աճեցնել դրսում, փոքրիկ տակառների մեջ և այնուհետև մինչև ցրտերն ընկնելը տեղափոխել ջերմատուն կամ ջերմոց, տնկել ուղղակի գրունւտում 15—18° ջերմության պայմաններում։ Գեորգենիները հիմնականում բազմացվում են կտրոններով և պալարների բաժանումով, իսկ սերմերով բազմացումը կիրառվում է միայն սելեկցիոն նպատակներով։ Քանի որ գեորգենիների պալարները կարտոֆիլի նման իրենց վրա ամեն տեղ աչքեր չեն կրում և դրանք գտնվում են միմիայն պալարավզիկին կից ցողունի վրա, ուստի բաժանելու ժամանակ պետք է աշխատել անպայման պալարի հետ վերցնել նաև ցողունի մի մասը, որի վրա նկատվում է նոր ծլող կամ ծլած աչքը։ Բազմացումը կարելի է կատարել նաև պատվաստով։ Կտրոններով բազմացման համար աշնանից հանգստի շրջանում գտնվող պալարներր հունվարի կեսերից պետք է տնկել ջերմատան դարակների վրա 20—25 սմ հաստությամբ պատրաստված հողաշերտում, հնարավորին չափ լույսին մոտ տեղերում։ Նախքան տնկելը անհրաժեշտ է տեսակավորել և հեռացնել փտած պալարները։
Եթե պալարները թառամած են, ապա անհրաժեշտ Է դրանք 8—10 ժամ պահել ջերմատան օդի ջերմություն ունեցող ջրում, իսկ այնուհետև ախտահանել կալիումի պերմանգանատի լուծույթով, լուծույթի մեջ պահելով 10 րոպե։ Պալարները 3—4 շաբաթ 15— 18° ջերմության պայմաններում պահելուց հետո արդեն հնարավոր Է վերցնել առաջին կտրոնները։ Արմատակալած կտրոններն անհրաժեշտ Է տնկել 7—9 սմ-անոց թաղարներում, իսկ հետագայում փոխադրել ջերմոց։ Ցրտահարությունների վտանգն անցնելուց հետո, որը մեր պայմաններում համընկնում Է ապրիլի վերջին տասնօրյակին, բույսերն իրենց հողագնդիկներով տեղափոխում են դաշտ և տնկում մեկը մյուսից 40—50 սմ հեռավորության վրա։ Պալարները տնկելիս միջբուսային տարածություններն ավելի մեծ են վերցնում։ Տնկելուց 5—10 օր առաջ դաշտը պետք Է պարարտացնել կալիումական և ֆոսֆորական պարարտանյութերով, իսկ, ազոտականը տրվում Է տնկման ժամանակ։ Տնկելուց առաջ փոսիկի եզրին անհրաժեշտ Է ամրացնել 4 սմ տրամագծով, կանաչ յուղաներկով ծածկված 1,5—2 մ բարձրություն ունեցող փայտե ցից, որից հետագայում կապվում Է բույսը։ Լավ Է աճում սննդանյութերով հարուստ այգու փուխր և լավ մշակված հողերում։ Լուսասեր Է, սակայն Երեվանի պայմաններում իրեն լավ Է զգում միայն կիսաստվերում քանի որ արեգակի ահմիջակաճառագայթների տակ պալարների կազմավորման պրոցեսը համընկնում է ուժեղ շոգերի հետ և պալարները այլասերվում են։ Երևանի պայմաններում գեորգենին խիստ տուժում է նաև մթնոլորտային տեղումների բացակայությունից , ինչպես նաև օդի չորությունից։ Ահա թե ինչու գեորգենու կանոնավոր աճումը և բուռն ծաղկումը մեզ մոտ սկսվում է սեպտեմբեր ամսից, երբ շոգը զգալիորեն մեղմանում է։
Մեր պայմաններում խորհուրդ է տրվում ամառվա ընթացքում բույսերը 2—3 անգամ սնուցել կոյաջրով, ընդորում առաջին սնուցումը տրվում է բույսի բուռն աճման ժամանակ, երկրորդը առաջին կոկոնները կազմակերպվելու և երրորդը ծաղկման շրջանում։ Օժանդակ սնուցում պետք է կատարել նաև հանքային պարարտանյութերով։ Գեորգենու ծաղկումը մեր պայմաններում սկսվում է հունիսի երկրորդ կեսից։ Սեզոնի ընթացքում մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել հատկապես խնամքի աշխատանքների վրա։ Քաղհանը, փխրեցումը, ոռոգումը ինչպես նաև պայքարը վնասատուների ու հիվանդությունների դեմ պետք է կատարել որակով և ագրոտեխնիկական լավագույն ժամկետներում։ Խոնավության պակասի դեպքում խորհուրդ է տրվում փորել հեռացնել բույսի արմատավզիկի շրջապատի հողը 30 սմ տրամագծով և 2 սմ խորությամբ, փոխարենը լցնելով փտած գոմաղբ։ Պալարներից աճած շիվերից անհրաժեշտ է թողնել ամենա ուժեղները (2—3 հատ), իսկ մնացածները հեռացնել։ Հետագայում ևս երկրորդական ցողունների մի մասը հեռացնել, թողնելով միայն ամենակարևորները։ Խոշոր ծաղկաբույլեր ստանալու նպատակով անհրաժեշտ է հեռացնել ծաղկակոկոնները, յուրաքանչյուր ճյուղի վրա թողնելով մեկական հատ։ Միաժամանակ հարկավոր է մաքրել նաև ցողունների ներքևի մասում գտնվող տերևները։ Այս բոլորը զգալիորեն արագացնում են բույսերի ծաղկումը։ Սեզոնի ընթացքում անհրաժեշտ է հետևել, որպեսզի բույսի արմատավզիկը չամրանա-չփայտանա։ Ինչպես հայտնի է, այդպիսի դեպքերում հաջորդ տարին պալարները դժվարությամբ են ծլում։ Որպեսզի ցողունների փայտացում տեղի չունենա, անհրաժեշտ է օգոստոս ամսում բարձր բուկլից կատարել։
Գեորգենիների պալարները հողից հանում են առաջին ցրտահարություններից անմիջապես հետո։ Հանելուց առաջ հեռացնում են բոլոր ցողումները, հնձելով 10—15 սմ բարձրության վրա։ Հանման աշխատանքները անհրաժեշտ է կատարել շատ զգույշ, որպեսզի պալարները չկոտրատվեն և որքան կարելի է մեծ հողագնդիկով դուրս գան հողից։ Հանած պալարները պատգարակով փոխադրում են չորանոց դարակների վրա, ցողուններն ուղղելով դեպի ներքև։ Չորանալուց հետո պալարները զգուշությամբ իջեցնում են, տեսակավորում և այս անգամ արդեն ցողունները դեպի վեր տուղղելով դասավորում են դարակների տակ ու ծածկում 5—10 սմ հաստությամբ հողաշերտով կարելի է նույն ձևով պահպանել նաև նկուղներում։ Այս վիճակում պալարները պետք է թողնել մինչև գարուն։ Պետք է հետևել որ ջերմությունը չանցնի 3—6°-ից։ նախքան գրունտ տեղափոխելը ջերմատան ջերմաստիճանը անհրաժեշտ է բարձրացնել, հասցնելով 15—18°-ի։ Միաժամանակ անհրաժեշտ է պալարները թեթևակի ջրել որպեսզի բողբոջները ուռչեն և հնարավոր լինի պալարները հեշտությամբ բաժանել իրարից։ Վերքեր առաջանալու դեպքում դրանք անհրաժեշտ է ծածկել փայտածուխի փոշով։