ԽՈՐԴԵՆԻ (ՓԻՓԵՐԹ) - PELARGONIUM - ГЕРАНЬ

Պատկանում են խորդենազգիների (Geraniaceae) ընտանիքին։ հայրենիքը հարավային Աֆրիկան (Բար եհուսո հրվանդան) և Ավսարալիան է։ Վառ գույնի ծաղիկների կամ գեղեցիկ երանգավորված խայտաբղետ տերևների շնորհիվ օգտագործվում է թե՝ բնակարաններում աճեցնելու համար և թե՝ ծաղկային ձևավորումներում։ Այս ցեղն իր մեջ ընդգրկում է ավելի քան 230 տեսակ։ Մշակության մեջ հահդիպում են հետևյալ խմբերը 1) խոշոր ծաղկավորներ P. grandiflorum Willd. 2) զոնալ, որի ներկայացուցիչն է P. Zonale Willd.֊ը, 3) բաղեղատերևավորներ, որոնք առաջացել են վահանաձև` P. peltatum L. խորդենուց, 4) սկառլետներ (P. Scarlet.), որոնք ստացվել են պտավոր խորդենուց P. Inquinans Ait, 5) բուրավետներ, որին պատկանում է հոտավետ խորդենին (P. graveolens Alt.—P. radula roseum) Դեկորատիվ ծաղկեգործության մեջ գորգային ձևավորումներում գլխավորապես օգտագործվում են զոնալ խորդենիների խայտաբղետ տերևավոր սորտերն ու հիբրիդները, որոնցից ավելի աչքի ընկնողներն են P. M-me sallery-ն սպիտակ խայտաբղետ տերևներով, P. M. iss Pollok-ը՝ դեղին ոսկեգույն տերևներով, վառ կարմիր դարչնագույն օղակով, P. Cloth of gold֊ը դեղին ոսկեգույն տերևներով P. Marechal Macmachon֊ը խոշոր տերևների եզրերը նարնջագույն են, դարչնագույն օղակով, P. Zulu-ն՝ մուգ դարչնագույն, համարյա սև տերևներով և կարմիր ծաղիկներով է, p. Bleck Vesuvius֊ը՝ մուգ կարմիր տերևներով և այլն։ Նույն նպատակի համար Օգտագործվում են նաև սկարլետներն ու բաղեղատերևավորները, սակայն դրանք պիտանի են միայն գեղարվեստական խմբավորումներ կազմելու համար։ Զոնալ խորդենիները գորգային ձեվավորումներում օգտագործվում են թե՝ խմբավորումներում և թե՝ ժապավեններ ու եզրագծեր պատրաստելու համար։ Բնակարանային պայմաններում մշակվող զոնալ խմբին պատկանող միաթերթ ծաղիկներ կրող սորտերից աչքի են ընկնում հետևյալ խորդենիները։ Մետեորը՝ կարմիր կրակագույն, Ռիվալը՝ վարդագույն, նեվիննոստը՝ սպիտակ ծաղիկներով։ Լիաթերթ թավոտներից աչքի են ընկնում Ռուբինը՝ կարմիր, Ռոզալինդան՝ վարդագույն, Յուվելը՝ նարնջագույն, Սնեժինկան սպիտակ ծաղիկներով։ Բաղեղատերև խորդենին բնակարաններում օգտագործվում է որպես կախվող (ամպելային) բույս, ունի սպիտակ, վարդագույն և կարմիր ծաղիկներ, կազմելով գեղեցիկ, խոշոր հովանոցաձև ծաղկաբույլեր։ Նույնպիսի հովանոցաձև, բայց ավելի փոքր ծաղկաբույլերով ունի նաև բուրավետ խորդենին, որը բնակարաններում մշակվում է միմիայն հրաշալի բուրմունքի շնորհիվ, քանի որ զուրկ է դեկորատիվ այլ առանձնահատկություններից։ Ծաղիկները մանր են, անդուր, բաց մանուշակագույն կամ վարդագույն երանգով տերևներր խոր կտրտված են և խունացած թավշի տեսք ունեն, մատներով շփելիս լիմոնի հոտ են արձակում։ Այս տեսակի տերևախիտ այլ տեսակը բավական դեկորատիվ Է։ Խոշորածաղիկ խորդենիների տերևները ծալքավոր են, սղոցաատամնավոր եզրերով։ Այդ խմբին պատկանող "օդյե" ենթախմբի ծաղիկների բոլոր պսակաթերթիկները ծածկված են պտերով, իսկ «Դիադե ատում» ենթախմբի ծաղիկների միայն վերին պսակաթերթերն են ծածկված պտերով։ Տվյալ խմբի վաղ ծաղկող սորտերից ուշագրավ են Մոյ իդեալը, Բալկոննայան և այլն։ Բազմացվում է կտրոններով, երբեմն նաև սերմերով։ Կտրոններով բազմացումը կատարվում է ջերմատներում, վաղ աշնանից մինչև գարուն։ Այդ նպատակի համար պետք է օգտագործել գետի խոշորահատիկ, լավ լվացած ավազ։ Տնկելուց առաջ կտրոնները պետք է թողնել ստվերում, որպեսզի մի քիչ թառամեն։ Այն ու֊ հետև անհրաժեշտ է կտրվածքները ծածկել փայտածխի փոշով և հետո տնկել։ Կտրոններն արմատակալում են 20—25 օրվա ընթացքում։ Բնակարանային պայմաններում դրանք անհրաժեշտ է տնկել թաղարների մեջ, մի քանի հատ կտրոն միասին։ Ջերմատներում աշնան արմատակալած կտրոնները այլ տեղ փոխադրել չի կարելի։ Որպեսզի բույսերը բավարար սնունդ ունենան, անհրաժեշտ է նախօրոք ավազաշերտի տակ սննդարարհող լցնել։ Ջրելիս պետք է զգուշանալ ավելորդ խոնավությունից, քանի որ կտրոնները դրանից արագորեն նեխում են։ Երբ կտրոնները արդեն արմատակալել են, դրանք անհրաժեշտ է տեղափոխել 7-9 սմ-անոց թաղարների մեջ, որտեղից հետագայում փոխադրում են ծաղկանոցներ։ Եթե բույսերը պետք է պահվեն բնակարաններում ապա նախօրոք վերատնկում են ավելի խոշոր թաղարների մեջ։ Այդ թաղարների հողախառնուրդը պատրաստելու համար վերցնում են 3 մաս ճմահող կամ այգու հող, 1 մաս գոմաղբ և 0,5 մաս ավազ։ Բնակարաններում պահվող խորդենիները ամեն տարի գարնանը պետք է վերատնկել նոր հողի մեջ, հեռացնել փտած, չորացած արմատները և կտրտել, կարճացնել ճյուղերը, թողնելով ամեն մեկի վրա 3—5 աչք (բոդբոջ)։ Խորդենիները սերմերով բազմացնելիս ցանքը կատարում են դեկտեմբեր հունվար ամիսներին, ցանքարկղերի կամ կավաթասերի մեջ։ Այդ ժամկետի ցանքից սաացված բույսերի մեծ մասը թեկուզ ուշ, բայց և այնպես ծաղկում է նույն տարում, իսկ կտրոններից աճեցրածները ծաղկում են շատ ավելի վաղ։ Սերմերը դարչնագույն են, 2— 3 մմ երկարությամբ։ Մեկ գրամում պարունակվում է մոտավորապես 130—160 հատիկ։ Ծլում են շատ անկանոն 8—39 օրվա ընթացքում։ Սերմերով բազմացվում են գլխավորապես սելեկցիոն կայաններում, նոր սորտեր ստանալու նպատակով։ Ջերմատներում խորդենիները պահվում են համեմատաբար չոր պայմաններում, 10—12 ջերմության տակ, լուսավար տեղում։ Ջուրը տրվում է չափավոր։