ԿՂՄՈԻԽ ԲԱՐՁՐ - ՀԵՂԻՆԵՅԻ ԽՈՏ - ДЕВЯСИЛ

Բազմամյա խոտաբույս է, պատկանում է աստղազգիների ընտանիքին: Բույսի արմատները կարճ են, մսալի, բազմագլխանի, ունի նաև երկրորդային երկար, հաստ արմատներ: Ցողունները մի քանիսն են, ուղղաձիգ, վերևի մասում` ճյուղավորված: Տերևները Իերթական դասավորություն ունեն, անհավասար են, խոշոր ատամնավոր: Արմատամերձ տերևները երկար, էլիպսաձև են, վերջում` սրացած: Ցողունային տերևները փոքր են, երկարավուն, ձվաձև: Ներքևի տերևները կոթունավոր են, վերևինները` նստւսդիի: Տերևները վերևից մուգ կանաչավուն են, ներքևից` մոխրականաչ: Ծաղկաբույլը խոշոր ոսկեղնավուն զամբյուղ է` մեկական դրված ցողունի և ճյուղերի գագաթին: Զամբյուղի պատիճը կիսակլորավուն է, բազմաթերթ, կղմինդրաձև: Թերթերը ձվաձև են: Եզրային ծաղկաթերթերը լեզվակաձև են, մեջտեղինները` խողովակաձև, երկսեռ, հնգատամնավոր: Բաժակի փոխարեն պղտոր- ասպիտակ փուփուլն է: Պտուղը երկարավուն է, քառաբուն, վառ կարմիր սերմերը փուփուլով են: Ծաղկում է հուլիսից մինչև սեպտեմբեր: Պտուղները հասունանում են սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին:
Քիմիական բաղադրությունը: Արմատները պարունակում են եթերայուղ պոլիսախարիդներ` ինուլին, փսևդոինուլին, ինուլենին, ալկա- լոիդներ, լորձանյութեր:
Օգտագործման եղանակը: Բժշկության մեջ օգտագործել են արմատները և գլխիկները:
Բուլղարական բժշկության մեջ օգտագործել են գլխապտույտի, գլխացավի, ընկնավորության, թոքային խողովակախտի, լուծի, ստամոքսաղիքային ուղու բորբոքումների, ցավոտ դաշտանի բուժման համար:
Հայկական բժշկության մեջ կղմուխն օգտագործել են թոքային խողովակախտի, թոքային խողովակահեղձուկի, գլխացավի, կապույտ հազի, գլխապտույտի, լուծի, թութքի, երիկամների հիվանդությունների, միզակապության, ուռուցքների, դեղնախտի, գոտկային ցավերի, ընկնավորության, վիժումների բուժման համար:
1. Կղմուխի արմատն աղալ, քամել, 100 գ մզվածքին ավելացնել 25 գ մեղր, լավ խառնել և օրը 3 անգամ ուտելուց հետո 50-ական գ խմել` թոքային խողովակախտի, թոքային խողովակահեղձուկի, կապույտ հազի, գլխապտույտի, գլխացավի, սրտխփոցի, մարսողական ուղու բորբոքումների, լուծի, ախորժակի բացակայության, թութքի, երիկամների բորբոքային հիվանդությունների, միզարգելության, բուժման համար: Այդ նույն հիվանդությունների ժամանակ կարելի է օգտագործել կղմուխի փոշիացած արմատը, որը պետք է խմել` օրը 3 անգամ 3-ական գրամ:
2. 20 գ կղմուխի արմատի վրա ավելացնել 300 մլ սառը ջուր և թողնել 12 ժամ, հետո քամել և օրը 3 անգամ 100-ական գ խմել բորբոքումների, նյարդախտի, թոքաբորբերի, հազի, դեղնախտի, ուռուցքների, ոսկրային հյուսվածքի և մկանային հյուսվածքի ցավերի, ընկնավորության բուժման և վիժումը կանխելու համար: