ԼՈԼԻԿ - ПОМИДОР - TOMATO

Լոլիկը ամենատարածված և արժեքավոր բանջարային մշակաբույսերից մեկն է: Բանջարային ոչ մի բույս այնքան բազմակողմանի օգտագործում չունի, որքան լոլիկը: Այն օգտագործվում Է բազմազան կերակուրների մեջ' եփած, խորոված, թարմ վիճակում, որպես սալաթ, ինչպես նաե թթու և աղը դրած վիճակում: Լոլիկը մեծ մասամբ օգտագործվում Է պահածոների արդյունաբերության մեջ (պատրաստում են լոլիկի պյուրե, կեչուպ և ամբողջական պտուղներից պահածոներ): Այնուհետև նրանցից պատրաստում են հյութ, որը չափազանց արժեքավոր և վիտամիններով հարուստ զովացուցիչ խմիչք Է, և դիետիկ կենսամթերք' երեխաների ու հիվանդների համար: Լոլիկը օժտված Է համի բարձր հատկանիշներով, հարուստ Է վիտամիններով (A, B, C, PP), օրգանական թթուներով (կիտրոնաթթու և խնձորաթթու) և հանքային աղերով (Ca, Na, Mg, Fe և այլն): Լոլիկի քիմիական կազմում մեծ փոփոխություններ են լինում' կախված սորտից, մշակման վայրից, արտաքին պայմաններից ե կիրառվող ագրոտեխնիկական միջոցներից: Մեզ մոտ մշակվող լոլիկների միջին քիմիական կազմը հետևյալն Է. 5,6-7,5% չոր նյութեր, 3,6-4,28% ընդհանուր շաքարներ, ըստ խնձորաթթվի' 0,36-0,51% թթվություն, 27-36 մգ% Շ վիտամին: Լոլիկի հայրենիքը Հարավային Ամերիկան Է' Պերուն, Բոլի-վիան և Էկվսւդորը, որտեղ այժմ Էլ կարելի Է հանդիպել լոլիկի վայրի և մշակովի բազմաթիվ ձևերի: Բնիկ ացտեկների լեզվով լոլիկը կոչվել Է Zitomate, որտեղից և եվրոպական շատ երկրներում այժմ այն կոչվում Է տոմատ: Լոլիկը Եվրոպա Է բերվել XVI դարի առաջին կեսին և տարածվել Է աոաջին հերթին Իսպանիայում, Պորտուգալիայում և Իտալիւսյում: Եվրոպացիները բույսը անվանել են «ոսկե խնձոր» (Pommo Dore), որը աղավաղվելով մեզ մոտ դարձել Է լոլիկ: Սկզբնական շրջանում լոլիկը որպես դեկորատիվ բույս մշակվել Է բուսաբանական այգիներում, իսկ XVIII դարի վերջին որպես բանջարային բույս սկսել են մշակել Իսպանիայում, Իտալիսւյում, Պորտուգալիայում, այնուհետև' Ֆրանսիայում, Դանիայում և եվրոպական այլ երկրներում: Բուսաբանական նկարագրությունը: Լոլիկը (Lycopersicum esculentum Mile) միամյա բույս է, պատկանում է մորմազգինհրի ընտանիքին (Solanaceae): Ծլելուց մինչև աոաջին պտուղների հասունացումը տևում է. 90-125 օր, նայած սորտին, կլիմայական պայմաններին և մշակման եղանակին: Լոլիկն ունի առանցքային արմատ, որը, սակայն, սածիլներով բազմացնելու դեպքում, դաշտ փոխադրվեփս կտրվում է մնում է սածիլանոցի հողում, իսկ դաշտում զարգանում են հիմնականում կողային արմատները, որոնք շատ խոր չեն գնում և տարածվում են գլխավորապես հողի վերին'30-35 սմ հաստության շերտում: Տեղում սերմերով ցանած բույսերի առանցքային արմատը և նրա ճյուղավորություններր ավելի խոր են գնում, որի հետևանքով այդ բույսերն ավելի չորադիմացկուն են լինում, քանի որ կարող են օգտագործել հողի ավեի խոր շերտերի խոնավությունը: Լոլիկի ցողունը խոնավ հողով ծածկելու դեպքում հեշտությամբ լրացուցիչ մազարմատներ է առաջացնում: Բույսի կենսաբանական այս հատկությունը գործնականում օգտագործվում է բուկլիցի միջոցով արմատային համակարգը ուժեղացնելու համար: Ցողունը խոտանման է, մատղաշ հասակում դալար, իսկ հետագայում փայտացած է և առատ ճյուղավորված: Նայած տեսակի և սորտի, ցողունը կարող է լինել 30 սմ-ից մինչև 2 մ և ավելի երկարությամբ: Ջերմատներում ուղղահաց լարերի վրա մշակելիս որոշ սորտերի ցողունի երկարությունը կարող է հասնել մինչև 4 մ-ի:Պտուղների քաշը կարոդ է լինել 1 գ-ից մինչև 500 գ, ըստ որում մինչև 60 գ քաշ ունեցող պտուղները համարվում են մանր, 60-100 գ' միջին մեծության և 100 գ-ից բարձրը'խոշոր: Սերմերի թիվը պտղի մեջ կարող է լինել քիչ (մինչև 50 հատ), միջին (50-125 հատ) և շատ (125-ից ավելի): Ընդհանրապես սակավաբան սորտերի սերմերի թիվը ավելի շատ է և կազմում է պտղի քաշի 1,5-2%-ը, իսկ բազմաբուն սորտերի սերմերը ավելի քիչ են և կազմում են պտղի 0,5-0,6%-ը: Մեկ գրամի մեջ լինում է 250-300 սերմ: Ըստ վեգետացիոն շրջանի տևողության լոլիկի սորտերը լինում են' վաղահաս, որոնց ծլելուց մինչև աոաջին պտուղների հասունացումը տևում է 105 օր, միջահաս' 111-115 օր, և ուշահաս' 120 օրից ավելի: Լոլիկի կենսաբանական առանձնահատկությունները: Լոլիկի բարձր բերք ստանալու համար անհրաժեշտ է լավ իմանալ և ղեկավարել նրա պահանջը արտաքին պայմանների' ջերմության, սովորական լույսի, խոնավության, օդա-գազային ռեժիմի և սննդառության նկատմամբ: Ջերմություն: Որպես չոր մերձարևադարձային ծագում ունեցող բույս լոլիկը պատկանում է ջերմասերների խմբին: Իր աճի և զարգացման համար, բանջարային մի շարք այլ բույսերի համեմատությամբ ավելի տևական բարձր ջերմաստիճան է պահանջում: Լոլիկի սերմերը սկսում են ծլել 12°-ից ոչ պակաս ջերմության պայմաններում: Նրա աճի և զարգացման միջին ջերմաստիճանը ցերեկը 22-25° է, իսկ գիշերները' 14-16°: Լոլիկի ջերմատնային մշակման ժամանակ, երբ լուսավորության պայմանները անհամեմատ ավելի անբարենպաստ են, հատկապես մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել ջերմության կանոնավորման վրա: Վատ լուսավորության պայմաններում ջերմատներում ցերեկները ջերմությունը պետք է լինի 18-20°, իսկ գիշերները 12-15°: Լավ լուսավորության և արևոտ օրերին ցերեկները ջերմատներում պետք է պահպանել 22-24°, իսկ գիշերները' 12-15° ջերմություն: Հողի միջին ջերմաստիճանը լոլիկի համար տատանվում է 24-30°-ի միջև: 16°-ից ցածր հողի ջերմության պայմաններում բույսի աճը դանդաղում է, արմատները լավ չեն գործում, ծաղկափթթությունն ու ծաղիկները թերզարգացած են լինում, նորմալ չեն ծաղկում և չեն պտղակալում: Սառը հողերում գարնանր շուտ տնկված բույսերր շատ դանդաղ են աճում, նորմալ չեն ծաղկում ու չեն պտղակալում: Լույսը: Լույսի նկատմամբ լոլիկը չափազանց պահանջկոտ է: Լավ լուսավորությունը և արևի առատ էներգիան լոլիկի բարձր բերքատվության անհրաժեշտ պայմաններն են: Լոլիկը ստվերում լավ չի աճում և քիչ բերք է տալիս: Առանձնապես մեծ է լույսի պահանջը սածիլները աճեցնելիս. որովհետև մատղաշ բույսերը չափազանց զգայուն են լույսի նկատմամբ և վատ լուսավորության պայմաններում վատ են զարգանում, արագորեն ձգվում են, նվազում, դեղնում, թույլ են լինում, որի հետևանքով պտղաբերությունը հետ է ընկնում ու բերքատվությունը ցածրանում է: Խոնավության: Ունենալով վերերկրյա փարթամ զանգված և գոլորշիացնող մեծ մակերես, լոլիկը պահանջկոտ է հուղի խոնավության նկատմամբ: Հողի միջին խոնավությունը լոլիկի համար պետք է համարել լրիվ խոնավունակության 70-80%-ը: Արարատյան դաշտում վեգետացիայի ամբողջ ժամանակաշրջանում լոլիկը ջրվում է 16-18 անգամ, յուրաքանչյուր ջրելուց ստանալով 400-500 մ3/հա ջուր: Սակայն լոլիկը չի սիրում հողի գերխոնավություն, որի դեպքում նրա արմատները տուժում են օդի պակասությունից, և նրանք վատ են յուրացնում հողի սննդանյութերը: Այս բոլորի հետ մեկտեղ, լոլիկը սիրում է համեմատաբար չոր օդ: Նրա համար լավագույնը 55-65% օդի հարաբերական խոնավությունն է: Դրանից բարձրի դեպքում լոլիկը հեշտությամբ հիվանդանում է սնկային հիվանդություններով և, բացի այդ, իջնում է չոր նյութի տոկոսը, և պտուղը անհաս է լինում: